ریواس و دانشنامه ریواس

ریواس، نامی برای گونه‌های مختلف گیاهان جنس Rheum است. بخش گسترده‌ای از مناطق کوهستانی و سرد نیم‌کره شمالی، رویشگاه این گونه می‌باشد. تقریبا سرتاسر مناطق کوهستانی ایران از دامنه‌های بینالود در شرق گرفته تا رشته‌کوه‌های البرز مرکزی، آذربایجان، کردستان، زاگرس، ارتفاعات مرکزی و بلوچستان، از رویشگاه‌های شناخته‌شده ریواس ایران هستند. همچنین این گیاه، در باورهای دینی آیین مزدیسنایی ایران باستان، پیشینه‌ای ویژه دارد و در داستان اساطیری ایرانی پیدایش انسان آمده است که از نطفه نخستین انسان (کیومرث؛ به معنی «زندگی‌ نامیرا»)، نخستین زوج بشر به نام‌های مَشی و مَشیانه به صورت ریواسی از زمین روییدند، همانند و هم‌بالا و به یکدیگر پیوسته بودند. سپس آفریدگار در آن‎ها جان دمید و از یکدیگر جدا گشتند و به صورت انسان درآمدند. همچنین بنا به برخی روایات؛ ریواس، در ایران دوره مزدیسنایی، در درست کردن نوشابه‌ای سپند به نام «هوم» بکار می‌رفته در آیین‌های دینی زرتشتی در مقابل مجمر آتش (در آتشکده) استفاده می‌شده. آذربرزین‌مهر، آتشگاه کشاورزان ایران، یکی از سه آتشکده بزرگ ایران باستان بوده که بر کوه ریوند (بینالود امروزی) در نیشابور شعله می‌کشیده است.

باری؛ ریواس و فرآورده‌های آن از دیرزمان، در ایران شناخته شده و مورد توجه بوده، و در منطقه‌ نیشابور توسط کوهپایه‌نشینان «پرورش» می‌یافته. ریواس نیشابور، از دوران‌های قدیم دارای آوازه‌ای شایان بوده چنانکه در «احسن التقاسیم» مقدسی (قرن چهارم هجری) و «معجم‌البدان» یاقوت حموی (قرن هفتم هجری) و ... به کیفیت، مرغوبیت و شهرت آن، در سطح جهان متمدن آن روزگاران، اشاره شده. از نوشته‌های منابع تاریخی، چنین به نظر می‌رسد که ریشه‌ این گیاه، در قدیم، از نیشابور به سایر مناطق دنیا تجارت می‌شده است. ریواس نیشابور، به علت شرایط مناسب اقلیمی کوهستان بینالود (کوه رئونت یا ریوند)، از مطبوعیت و کیفیت ویژه‌ای برخوردار بوده و به عنوان «مرغوب‌ترین ریواس ایران» شناخته می‌شود و با نمونه‌‌های ریواس دیگر نقاط جهان، قابل مقایسه و دارای امتیاز رقابت‌پذیری بسیار بالا می‌باشد. ثبت ملی دانش پرورش و فرآوری بومی ریواس نیشابور در فهرست میراث ناملموس کشور که با جشنی به همین مناسبت (برگزارشده در مهرماه 1395ش) همراه شد، گامی در راه برافراشتن دوباره برنده ریواس نیشابور در سطح ملی و پشتوانه‌ای محتوایی برای ورود به بازارهای بین‌المللی این محصول ارزشمند کشاورزی به شمار می‌آید.

وب‌نوشت «دانشنامه ریواس» (به عنوان کوششی در راستای گردآوری اطلاعات موجود به زبان فارسی؛ درباره گیاه ریواس، خواص و کاربردهای آن در حوزه‌های مختلف غذا و دارو (آشپزی و درمان)، بهداشت و سلامت، زیبایی و صنایع و رشته‌های دیگر، و همچنین معرفی ریواس نیشابور) امیدوار است که به عنوان منبع مفید حوزه ریواس‌شناسی مورد توجه همه دست‌اندرکاران این حوزه، از تولید و پرورش گرفته تا فرآوری و توزیع، قرار گرفته و مجموعه اطلاعاتی که در این وب‌نوشت ارائه می‌شود بهانه‌ای برای تلاش بیشتر در بهینه‌سازی و سودآوری دوچندان محصول ریواس (و بویژه ریواس نیشابور به عنوان شاخص‌ترین ریواس ایران) گردد. علاوه بر مطالبی که در متن ریواس‌نامه در اختیار بازدیدکنندگان محترم قرار گرفته، اقلام اطلاع‌رسانی که در ستون سمت چپ و راست صفحه، دسترسی به اطلاعات سودمندی را میسر می‌سازند. قابل ذکر است که بخش «درباره ریواس» در ستون چپ صفحه، لینک‌هایی به مقاله‌ها، مطالب و ویدئوهای مرتبط با ریواس را در دسترس شما قرار می‌دهد.